تشكیل بانك به شكل جدید نخستین بار در سال 1258 هجری
شمسی(1296 ه - ق ) ده سال قبل از بوجود آمدن بانك شاهی از
سوی حاج محمد حسن امین دارالضرب یكی از صرافان بزرگ تهران بهناصرالدین شاه
قاجار پیشنهاد شد . متاسفانه این پیشنهاد با دخالتهای بیگانگان و عوامل آنان جامه عمل
نپوشید و بجای آن بانك شاهی در ایران مستقر گردید.
در روز 23 آبان 1285 میرزا ابوالقاسم ناصرالملك وزیر مالیه
وقت مظفرالدین شاه در مجلس شورای ملی حاضر شد و از اوضاع نابسامان مالی كشور
خبرداد و پیشنهاد داد كه دولت برای رفع این مشكل مبلغی از كشورهای اروپایی وام
دریافت كند كه با مخالفت شدید نمایندگان مواجه شد . نمایندگان پس از شور و پیگیری
در روز 9 آذر ماه همان سال با تأسیس بانكی كه بتواند برای كشور سود داشته و با
سپرده های مردم به نفع كشور و مردم كاركند موافقت كردند. خبر تشكیل بانك ملی با
سرمایه 15 میلیون ( 30 كرور) قابل افزایش به 50 میلیون تومان با وجد و شعف عموم
ملت روبرو شد.
از طرفی دیگر تغییرات ناگهانی در اوضاع سیاسی و انعقاد
قرارداد 1907 میلادی بین دولتهای روسیه و انگلیس و تقسیم ایران و نیز آغاز جنگ
جهانی اول و ورود نیروهای اشغالگر به ایران تمام كوششها و تلاشهای تشكیل بانك ملی
را نقش بر آب كرد و این آرزوی بزرگ مردم سالها به تعویق افتاد.
پس از پایان جنگ جهانی اول و خروج اشغالگران از ایران ،
سرانجام قانون تاسیس بانك ملی ایران در جلسه مورخ 14 اردیبهشت 1306 به تصویب مجلس
رسید و اساسنامه بانك در 14 تیر ماه 1307 مورد تصویب كمیسیون مالیه مجلس قرار گرفت
و در روز سه شنبه20 شهریور 1307 بانك ملی ایران در تهران رسماً كار خود را آغازكرد.
اولین مدیر عامل بانك ملی دكتر كورت لنیدن بلات و معاون او
فوگل به همراه 70 كارشناس از كشور آلمان به ایران آمدند.
بر حسب اساسنامه بانك ، بانك ملی ایران بصورت یك شركت سهامی
دارای شخصیت حقوقی شناخته شد و تابع قوانین تجاری تلقی گردید .
سرمایه اولیه بانك 20 میلیون ریال بود كه فقط 8 میلیون آن
پرداخت شد و در سال 1314 سرمایه بانك به 300 میلیون ریال و در سال 1331 به دومیلیارد ریال
افزایش یافت كه تمام آن پرداخت شده است
.
با توجه به اینكه در آن تاریخ متخصصین بانكی در ایران وجود
نداشت بموجب قانونی اجازه استخدام اتباع سویسی یا آلمانی بمنظور اداره بانك داده
شد. تعداد كاركنان بانك در روز افتتاح اعم از ایرانی و آلمانی از 27 نفر تجاوز
نمیكرد در حال حاضر تعداد كاركنان بانك ملی ایران بالغ بر 45 هزار نفر است .
در ابتدای تاسیس بانك علاوه بر شعبه مركزی دو شعبه در بازار
تهران و بندربوشهر كه مهمترین بندر بازرگانی آنروز ایران بود تاسیس گردید .
نخستین نمایندگی بانك در خارج از كشور در سال 1327 در
هامبورگ تاسیس شد .
تاسیس بانك كارگشایی: در سال 1305 بنگاهی بنام موسسه رهنی
دولتی ایران، از محل وجوه صندوق بازنشستگی كاركنان دولت برای رفع حوائج مردم بوجود
آمد كه تا سال 1307 تحت نظر وزارت دارایی اداره می گردید پس از تاسیس بانك ملی به
این بانك واگذار و در سال 1318 این موسسه بنام بانك كارگشایی مرسوم و یكی از
سازمانهای تابعه بانك ملی محسوب شد
.
در تاریخ 22 اسفند ماه 1310 حق نشر اسكناس از تصویب مجلس شورای ملی
گذشت و رسماً به مدت 10 سال بانك ملی ایران اعطا شد كه به خودی خود قابل تمدید بود
و در فروردین ماه 1311 نخستین اسكناس بانك ملی ایران انتشار یافت .
صندوق پس انداز :
در سال 1318 بموجب قانونی بمنظور تشویق و ترغیب مردم به پس
انداز، صندوق پسانداز بانك ملی ایران تاسیس شد كه پس از استقرار نظام بانكداری
اسلامی بصورت قرض الحسنه پسانداز، یكی از واحدهای فعال بانك به شمار می رود .
نخستین مجله اقتصادی كشور در سال 1313 انتشار یافت كه اولین
نشریه آماری، اقتصادی و مالی در ایران بود كه به تهیه شاخص قیمتها، شاخص عمده
فروشی و تحول وقایع اقتصادی مبادرت و توانست گام موثری برای تهیه زمینــــــــه
مطالعــــــــات اقتصادی در كشــــــور را فراهم آورد این نشریه به همت دكتر لوتس
گیلهامر DR. Lutz Glelhammer اولین رئیس اداره بررسیهای اقتصادی و احصائیه(آمار) بانك منتشر شد .
بانك كشاورزی تفكیك بانك فلاحتی از بانك : در قانون اجازه
تأسیس بانك مقرر شده بود چنانچه دامنه معاملات شعبه فلاحتی بانك، توسعه یابد به
بانك مستقلی تبدیل گردد. در تاریخ 25 تیر ماه 1312 شعبه فلاحتی بانك ملی ایران
تفكیك و به بانك مستقلی نام بانك كشاورزی تبدیل شد .
بانك مركزی : تا قبل از سال 1338 بانك ملی ایران وظایف بانك
مركزی مانند حق انحصاری انتشار اسكناس و تنظیم جریان پول كشور را بعهده داشت در
سال 1338 لایحه اساسنامه بانكی و پولی ایران به تصویب مجلس رسید و از هجدهم مرداد
1339 وظایف بانك مركزی از بانك ملی منتزع و با سرمایه 6/3 میلیارد ریال فعالیت خود
را آغاز نمود.
آرزوی مردم ایران و علاقه آنها برای تاسیس بانك ملی رهایی از سلطه اقتصادی و سیاسی بیگانگان و جلوگیری از تسلط آنها بر منابع حیاتی و ذخائر كشور بود، بانك ملی و دیگر بانكهائی كه پس از آن آغاز فعالیت نموده اند ، توانستند خدمات مفید و ارزندهای مانند جمع آوری سپردههای مردم، حل مشكل نگهداری وجوه نقد و طلا و نقره، نگهداری حساب خزانه دولت،اعطای تسهیلات اعتباری جهت راهاندازی كارخانجات و موسسات بزرگ تولیدی و زیربنائی ، احداث واحدهای صنعتی- كشاورزی ، تسهیل در روابط تجاری داخلی و خارجی را ارائه نمایند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار حاكمیت جمهوری اسلامی،تغییر سیستم بانكداری و حذف ربا و ایجاد بانك بر مبنای تعالیم و احكام اسلامی مورد توجه قرار گرفت كه پس از تصویب لایحه قانونی عملیات بانكی بدون ربا در سال 1362 و ابلاغ آن به بانكها، دستورالعملها و آئین نامه های اجرایی تهیه و از اول فروردین ماه 1363 این قانون در بانك ملی ایران مورد اجرا گذاشته شد .
اكنون 82 سال است كه از تأسیس پرافتخار بانك ملی ایران میگذرد . در حال حاضر بیش از 3200 شعبه فعال در داخل و 16 شعبه فعال در خارج كشور مشغول بكارند كه باعث شده این بانك یكی از قویترین مؤسسات مالی چه در ایران حتی در دنیا باشد.
بانك ملی ایران بمنظور اجرای هر چه صحیح تر قوانین كه با دوصفت بارز و مهم آن وجه تمایز سیستم بانكداری اسلامی و نظام بانكداری در جهان امروز است تعیین حذف ربا از سیستم بانكی و نظام اقتصادی كشور و استفاده از سرمایه های بانك و سپرده های مردم بمنظور رشد اقتصادی برای محرومین و ایجاد عدالت و قسط در جامعه با تلاش كاركنانمعتمد و متخصص خود توانسته است گامهای موثر و مفیدی را بردارد